سیر تحول تقویم شمسی
در این مقاله به بررسی موضوع سیر تحول تقویم شمسی پرداخته می شود. تنظیم تقویم همانند سایر موارد از گذشته تا به امروز دست خوش تغییرات و تکامل زیادی شده است تا به شکل امروز خود که به نوعی کامل ترین آن در این زمان محسوب می شود، تنظیم و مورد استفاده همگان قرار گیرد.
تقویمی که امروز از آن استفاده می کنیم، جزو دقیق ترین گاهشماری های جهان است. تقویم شمسی که 125 سال بیشتر عمر ندارد ( نه 1400 سال ) و در طول عمر خود فراز و نشیب های فراوانی را پشت سر گذاشته است. تقویم ایرانی نیز با پیچیدگی و فراز و نشیبی طی قرن ها مواجه بوده که در این مقاله به آن می پردازیم. به دلیل تفاوت های بنیادی در فواصل زمانی قبل و بعد از اسلام در ایران، مجاب شدیم تا این مقاله را به دو بخش (تقویم در ایران پیش از اسلام) و (تقویم در ایران پس از اسلام) تقسیم کنیم.
تقویم جلالی در ۱۹ فروردین ۴۴۸ یزدگردی (مطابق با سال ۴۶۷ هجری) در زمان سلطنت جلال الدین ملک شاه سلجوقی (نام تقویم جلالی از اسم او گرفته شده‌است) و وزارت وزیر دانشمند او، خواجه نظام الملک با همکاری ۸ منجم برجسته از جمله: عمر خیام تنظیم شد و پس از آن بعنوان گاهشمار رسمی ایرانیان انتخاب شد و در قسمت اعظم ایران رواج یافت. در این مقاله سعی کردیم تا ناگفته هایی را در خصوص تقویم ایرانی بیان کنیم.
سیر تحول تقویم شمسی حقیقی
مدت زمان بین دو عبور متوالی مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری است و مدت متوسط آن در ساعت 12 زیجی تاریخ صِفر ژانویه 1900 میلادی، 24219878/365 شبانه‌روز یا معادل 365 شبانه‌روز و 5 ساعت و 48 دقیقه و 97/45 ثانیه حساب شده است.
مدت متوسط سال شمسی حقیقی، ثابت نیست و سالانه معادل 0000000614/0 شبانه‌روز یا 00530/0 ثانیه از مدت متوسط سال شمسی حقیقی کاسته می‌شود. مدت متوسط سال شمسی حقیقی ثابت نیست و بر اثر تغییرات تعدادی از مشخصه های نجومی، تغییر می‌کند.
سیر تحول تقویم شمسی پیش از اسلام
کهن ترین تقویم، پیش از هخامنشیان
حرکت خورشید به دلیل نقش مهم و اساسی که در به وجود آمدن فصول داشت نزد کشاورزان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بود؛ لذا طرح تقویمی که در آن نقش اصلی خورشید گنجانده شده باشد برای تعیین زمان کشاورزی ضروری بود.
گذشته از آن نباید موقعیت برپایی مراسم و رویداد های مذهبی را در روند شکل گیری و پیدایش تقویم از نظر دور کرد، آن هم کشوری همچون ایران که از دیرباز پس زمینه ی مذهبی داشته است. پس در آن زمان که کشاورزان عمدتا انسان های مذهبی نیز بودند اقدام به تدوین تقویمی کردند که کشاورزی و مذهب در آن نقش اساسی را برای تعیین زمان بر عهده داشتند.
تقویم شمسی هخامنشیان
این تقویم دارای نه ماه بود و در آن، سال های عادی 354 و 355 روز و سال های کبیسه 383 روز یا 384 روز محاسبه می شد. هر قوم مبداء تقویم خود را با به تخت نشستن پادشاه خود محاسبه می کرد که البته این امر در حوزه ی فرهنگ ملی و اقوام، امری عادی به حساب می آمد.
بعد از حمله اسکندر به ایران تلفیقی از تقویم یونانی و بابلی در ایران رواج یافت که تقویم سلوکی نامیده می شد و درنواحی تحت سلطه ی سلوکیان استفاده می گشت. مبداء این تقویم 312 سال پیش از میلاد، یعنی پس از پا گرفتن امپراطوری سلوکوس یکم بود.
تقویم شمسی اشکانیان
سلسله ی اشکانی در نواحی شرقی ایران ایجاد شد و طبیعی است با استفاده از پدیده های مختص به خود شروع به بازسازی و احیای دوباره مملکت کنند؛ که البته تقویم نیز یکی از این جنبه هاست.
با سابقه ای که در این قسمت از نواحی ایران در خصوص تقویم های شمسی وجود داشت، اشکانیان تقویم شمسی ایرانی( زرتشتی) را رسمیت بخشیدند.
بیشتر بدانید سیر تحول تقویم شمسی : ست مدیریتی سررسید تبلیغاتی
تقویم شمسی ساسانیان
بعد از اشکانیان نوبت به ساسانیان می رسد که عملا خود را دنباله ی سلسله ی اشکانی می دانستند. دراین زمان تقویم شمسی ایرانی با روش کبیسه گری زرتشتی در ایران رسمیت می یابد که در آن، سال 365 روز و 6 ساعت است و از جمع آوری شش ساعت باقیمانده، هر 120 سال، یک ماه به سال اضافه می شود، به بیان دیگر یعنی در هر 120 سال شمسی، یک سال سیزده ماهه داشتند.
این تقویم به کوشش بزرگ مردانی چون خواجه عبدالرحمن خازنی، حکیم عمر خیام و دیگران به صورت دقیق ترین و بی نقص ترین تقویمی که انسان تاکنون موفق به ابداع آن شده است، در می آید و بدین شکل به ما سپرده می شود.
سیر تحول تقویم شمسی بعد اسلام
سیر تحول تقویم شمسی بعد از اسلام به چندین بخش زیر تقسیم شده است:
تقویم یزدگردی
تقویم یزدگردی دقیقا ادامه ی همان تقویم دوره ی ساسانی بود که پس از ورود اسلام به ایران توسط زرتشتیان ابداع گردید و مبداء آن سال 632 میلادی و مصادف با به تخت نشستن یزدگرد سوم آخرین پادشاه ساسانی بود.
این تقویم با تغییراتی هنوز در بین زرتشتیان بعضی نواحی رواج دارد، ولی به علت انقراض سلسله ساسانی، کبیسه های یک ماهه هرگز در این تقویم اعمال نشده است. همین امر موجب اختلاف یک ماهه بین استفاده از این تقویم نزد ایرانیان زرتشتی و زرتشتیان هندی شد. زیرا زرتشتیان هند در قرن یازده و دوازده کبیسه ی یک ماهه را اعمال کرده بودند و ایرانیان زرتشتی این اعمال کبیسه را انجام نداده بودند.
تقویم جلالی
تقویم جلالی بر اساس تقویم یزدگردی و زیر نظر دانشمندان آن زمان به سرپرستی حکیم عمر خیام در سال 471 هجری قمری تدوین گردید. این تقویم بر اساس موضع اصلی خورشید و زمان دقیق ورود آن به نقطه اعتدال بهاری طراحی گردیده است.
مهمترین ویژگی تقویم جلالی نسبت به تقویم های ایرانی دیگر، نخستین کبیسه ای است که به هنگام رسمیت یافتن تقویم جلالی در 471 هجری قمری اعمال شده است. این کبیسه که به کبیسه ی جلالی مشهور بود، شامل حذف 18روز آغاز فروردین در سال 448 یزدگرد ی و قرار دادن موقعیت ورود خورشید به نقطه ی اعتدال بهاری در اول این ماه می شد.
بیشتر بدانید سیر تحول تقویم شمسی : خرید سررسید 1403
تقویم هجری شمسی
در اواخر سال 1303 و ابتدای سال 1304 در مجلس شورای ملی، قانونی مبنی بر رسمیت یافتن تقویم هجری شمسی تصویب گشت. مبداء این تقویم، یکم فروردین سال اول هجرت نبی مکرم (ص) اسلام بود؛ یعنی اختلاف این مبداء آن با مبداء تقویم هجری قمری 119 روز می باشد. تقویم هجری شمسی را اولین بار، میرزا عبدالغفار خان نجم الدوله اصفهانی به عنوان مبنا قرار داد و در اولین تقویم استخراجی خود، عبارت “سال 1264 هجری شمسی” را درج نمود.
سخن پایانی مقاله سیر تحول تقویم شمسی
یکی از مهمترین مزیت های تقویم شمسی، هماهنگی با فصول است که همین امر موجب شده است که تقویم هجری شمسی دقیق ترین تقویم موجود حال حاضر دنیا باشد.
از سال ۱۲۸۹ تقویم هجری خورشیدی در تقویم اداری و مالی ایران به صورت غیر رسمی شروع به کار کرد. ولی از یازدهم فروردین سال ۱۳۰۴ تقویم هجری شمسی با تصویب مجلس ایران به صورت رسمی مورد استفاده گردید و تقویم رسمی ایران شد. تقویم ایرانی بر پایه ی دانش کیهان شناسی و ریاضی و دگرگونی در گیتی و زمین و آغاز زندگی همراه است.
بیشتر بدانید سیر تحول تقویم شمسی : هدایای تبلیغاتی
